Tijdsbalken (ook tijdsbanden, tijdlijnen, tijdkaarten, synchronische tabellen genoemd) zijn een bepaalde vorm van historiografie, een eigen vorm van geschiedschrijving.
Tijdsbalken hebben essentieel een dubbel doel:
1° Ze willen een overzichtelijke synthese brengen van de belangrijkste feiten of gebeurtenissen tijdens een grote periode uit de geschiedenis of van een bepaald aspect van de geschiedenis.
2° Ze willen tevens elk feit en gebeuren situeren binnen een groter geheel.
Een synthese maakt volledigheid onmogelijk. Volledigheid nastreven zou de overzichtelijkheid alleen maar schaden. De bedoeling is helemaal niet een soort encyclopedie te brengen waarin men alles over het behandelde onderwerp vindt.
De synthese vergt wel een vakkundige selectie van de feiten, die liefst gebeurt op grond van een consensus van meerdere specialisten ter zake; zij oordelen naar best vermogen over de representativiteit van de meest belangrijke gegevens.
Situeren is meer dan lokaliseren in de tijd. Situeren in de tijd betekent evengoed, zo niet meer: de relatie tonen met al wat voorafging en wat erop gevolgd is, om te zien hoe bepaalde feiten en gebeurtenissen ontstaan of gegroeid zijn en wat er uit en na dit nieuwe verschijnsel is voortgekomen. Situeren is ook verbanden leggen met al het simultane en parallelle gebeuren van feiten en gebeurtenissen op andere gebieden.
De grote waarde van een tijdsbalk ligt vooral in de mogelijkheid om op een rustige manier relaties te kunnen leggen tussen de feiten en verbanden te vinden.
Juist de twee nuttigheidsaspecten – het in relatie tonen en het verbanden leggen – vereisen een beperkt formaat om alle gegevens in hetzelfde blikveld te houden. Dat gaat niet meer zodra de gegevens buiten het eigen oogbereik vallen. Een tijdsbalk voor persoonlijk gebruik mag daarom slechts maximaal 80 cm breed en 32 cm hoog zijn.
Een heldere vlakverdeling, een oordeelkundig gebruik van verticale en horizontale lijnen, een doordachte bladschikking, sprekende kleuren en verantwoorde lettertypes en -groottes helpen niet alleen bij het memoriseren, maar bevorderen vooral het inzicht in de samenhang, de convergentie en divergentie van anders geïsoleerde gegevens. Zowel voor docenten als studenten en leerlingen – een visueel ingestelde generatie – bleken de tijdsbalken een didactisch instrument van eerste rang. Een fundamentele toelichting over de aard en de waarde van een tijdsbalk vindt u hier.
Met de in december 2004 verschenen tijdsbalken over Nederlandse, Franse, Duitse en Engelse letterkunde is pater Hermans dus niet aan zijn proefstuk. De vier tijdsbalken bieden recto een overzicht van de grote lijnen in de ontwikkeling van de literatuur, van 1400 (resp. 1500) tot nu. Een inzet schetst telkens de ontwikkeling van de middeleeuwse literatuur. De belangrijkste auteurs worden vermeld met geboorte- en sterfjaar, een kenmerkend werk met het verschijningsjaar en een kleuraanduiding van het genre waartoe dat werk behoort: onder elkaar verhalend proza, poëzie, toneel en essay. Van de allerbelangrijkste schrijvers is ook een portretje opgenomen. Een duidelijke tijdlijn toont welke stroming(en) in een bepaalde eeuw naar voren traden (in de tijdsbalk Duitse letterkunde ook aangevuld met enkele beknopte kenmerken).
Hier ziet u, bij wijze van voorbeeld, een verkleind fragment van de tijdsbalk Duitse letterkunde van 1400 tot nu (rechterkwart van de rectozijde):
De versozijde zoomt in op de literatuurgeschiedenis van de 19e en de 20e eeuw. Uiteraard is hier ruimte voor meer auteurs en titels. Auteurs die in verschillende genres prominent actief waren of van wie het werk een markante ontwikkeling vertoont, zijn met meerdere titels vertegenwoordigd. Onderaan bevat deze zijde een balk met de literaire tijdschriften (titel, verschijningsjaar en eventueel jaar van stopzetting). Een vergroot fragment van de tijdsbalk Nederlandse letterkunde van 1800 tot nu vindt u hier.
Voor de inhoudelijke invulling heeft pater Hermans een beroep kunnen doen op talrijke medewerkers uit het universitair (Leuven, Antwerpen) en secundair onderwijs (Turnhout). Door hun samenwerking en een langdurig wikken en wegen groeide een consensus over welke auteurs met welk werk moesten worden vermeld. Uiteraard blijft zo'n overzicht voor discussie vatbaar – het kan daar ook een prima aanzet toe zijn. Vormgeving en vierkleurendruk zijn van hoge kwaliteit. De tijdsbalken zijn in 4 geplooid. Opgevouwen is hun formaat 21 x 33 cm en uiteengevouwen 83 x 33 cm. Voor een duurzaam gebruik zijn ze soepel en onopvallend gelamineerd. De prijs per exemplaar bedraagt 4 € (plus portkosten), een set kost 15 €. Vanaf 10 stuks van eenzelfde tijdsbalk betaalt men 3,50 € per exemplaar.
De tijdbalken